حقیقت روزه چیست؟ ما هي حقيقة الصوم؟

الحمد لله  و صلي  الله  و سلم  و بارك  علي  رسول  الله  و علي  آله  وصحبه.

 

أما  بعد:

 

در پاسخ به پرسش  شما  از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:

 

روزه از نظر  حقیقت  شرعی، یعنی اینکه  چگونه  انسان  می تواند یک روزه  شرعی را ادا کند؟ باید بگویم:با خودداری کردن از باطل  کننده  های  روزه  از طلوع  فجر تا غروب  آفتاب روزه  محقق  می شود  و باطل  کننده  های  اصلی  سه چیز  هستند: خوردن  و  نوشیدن  و جماع (همبستری)؛ زیرا  خداوند  متعال  می  فرماید: (فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ) يعنى: (اكنون می توانید  -در شب  های  رمضان-با همسران تان  نزدیکی  کنید  و آنچه  را  که  خداوند  برای  تان  تقدیر  کرده  است  را بطلبید  لذا  بخورید  و  بیاشامید  تا سفیدی  صبح  از سیاهی  شب (شفق صادق)  برای  تان  آشکار  شود)البقره/۱۸۷ بنابراین  خودداری  نمودن  از باطل  کننده های روزه را در اصل "روزه" می گویند اما  نوعی روزه  وجود دارد که همه  مردم - یعنی: مؤمنان  روزه  دار- در آن مشترک  هستند  و آن عبارت  است  از  خودداری نمودن  از باطل  کننده های  روزه  از طلوع  فجر (اذان  صبح) تا غروب  آفتاب؛حال سؤال  اینجاست: آیا هدف  از روزه گرفتن  همین روزه مشترک  که تنها  خودداری  کردن از خوردن  و نوشیدن  و نزدیکی  زناشویی می باشد است؟ در پاسخ باید بگویم: خیر؛ بلکه هدف اصلی از روزه گرفتن تزکیه  نفس و ارتقا دادن آن به والاترین درجات تربیت و تزکیه است زیرا خداوند متعال  روزه  را جهت تحقق  تقوی در انسان مومن تشریع  کرده و فرموده است: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان  روزه  بر شما واجب  شده است همانطور که بر امت  های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳ و حقیقت  و روح تقوی این است  که انسان- با توحید و أعمال صالحی که مورد تایید خداوند متعال  و  پیامبرش  علیه  الصلاة  والسلام است- در بین خود و عذاب  خداوند  مانع  و سپری  ایجاد  کند و اینگونه  از "متقین"(پرهیزکاران) محسوب  می شود؛ حال چگونه می توان در بین خود و عذاب خداوند پرده  ایجاد کرد؟ این مهم با انجام دادن دستورات خداوند با امید به کسب پاداش الهی و ترس از مجازات او و خودداری نمودن  از موارد حرام از بیم مجازات  الهی و امید کسب  پاداش  از او محقق  می شود و انسان به این شکل از زمره  متقین یعنی "پرهیزکاران" به شمار می رود.

 

تقوی مفهوم گسترده ای دارد و شروع  آن باید با اصلاح و پاک شدن  قلب ها آغاز گردد زیرا رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( ألا وإن في الجسد مضغة، إذا صلحت صلح الجسد كله، وإذا فسدت فسد الجسد كله؛ ألا وهي القلب)يعني: (آگاه  باشید که در بدن، تکه گوشتی وجود دارد که اصلاح شدن آن  منجر به اصلاح شدن همه بدن می شود و فاسد شدن  آن منجر به فاسد گشتن همه بدن می گردد) و به همین  دلیل  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  با اشاره كردن به قلب خود فرموده  است: ( التقوي  ها هنا، التقوي  هاهنا، التقوي  هاهنا)یعنی: ( اساس- و سرچشمه- تقوی  اینجا (در قلب) است، اساس- و سرچشمه- تقوی  اینجا  است، اساس- و سرچشمه- تقوی  اینجا  است)از اینرو  هدف  از روزه گرفتن تنها خودداری نمودن از خوردن و نوشیدن نیست بلکه علاوه  بر آن باید تاثیرات مثبتی اعم از  خوب شدن اخلاق، اصلاح شدن رفتار،استقامت در دین، پاک شدن ظاهر و تزکیه  باطن را به دنبال  داشته  باشد و اگر روزه فاقد ارزش  های مذکور باشد حق آن ادا نشده و نتیجه  مطلوب  را نخواهد داشت لذا در صحیح  بخاری  از ابوهریره  رضی  الله  عنه روایت شده است  که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند  خداوند هیچ نیازی  به خودداری او از خوردن  و آشامیدن  ندارد) عبارت"قول الزور" مذکور در حدیث تنها  گواهی دروغ  را شامل  نمی شود  بلکه  هر گفتار حرام( اعم از دروغ  و بهتان  و غیبت و...) را در بر می گیرد  و عملکرد  باطل،مشمول  هر نوع  کارحرام  اعم از گناهان  صغیره  و کبیره، نافرمانی خداوند و ظلم  و ستم به بندگان را شامل  می شود لذا بر مؤمنان  واجب  است  تا گفتار و عملکرد خود را عاری  از حرام کنند خصوصا  هنگامی  که روزه  است  زیرا  اگر روزه آلوده  به گفتار و کردار حرام و باطل باشد نتیجه  و هدف مورد انتظار را نخواهد داشت زیرا  همانطور  که گذشت رسول الله  صلی  الله  عليه  وسلم فرموده است: ( من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند  خداوند هیچ نیازی  به خودداری او از خوردن  و آشامیدن  ندارد)

 

روزه  عبادتی  شگفت  انگیز  است  زیرا  مایه تزکیه  نفس  و تربیت  آن می گردد و رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  در مورد  آن می فرماید: (و الصوم جُنَّة) يعني: (روزه سپری ( در برابر  شهوت ها و گناهان و آتش  جهنم) است) و در روایت دیگری با لفظ ( و الصيام جُنَّة) وارد  شده است که مفهوم هر دو روایت این است که روزه، سپری  در مقابل  آتش  جهنم  و عذاب  خداوند  متعال است و در امان ماندن  از آتش  جهنم  بدون  در امان  ماندن  از گناهان  محقق  نمی شود  لذا مفهوم اصلی حدیث: (و الصوم جُنَّة) این  است  که: روزه  سپری  در برابر  اعمال  بدی  است  که  منجر  به  داخل  شدن  به  آتش  دوزخ  می شود  از اینرو  سپری  در مقابل  آتش  دوزخ  تلقی  می گردد.

 

در اینجا  خودم و برادران  روزه دارم را که  ممکن  است در روزهای گرم   به سبب  حرارت  دما  دچار ناراحتی  شوند  را به  حدیثی که امام  بخاری  و مسلم  روایت  کرده اند  یادآوری  می کنم  که  رسول الله  صلی  الله  عليه  وسلم  فرموده  است: ( من صام يوماً في سبيل الله، باعد الله بينه وبين النار سبعين خريفاً) یعنی: (هر فردی که یک روز در راه  خداوند روزه بگیرد خداوند  به مدت هفتاد سال در بین او و آتش دوزخ  فاصله می اندازد) از خداوند متعال بخواهیم  تا ما و شما را از آتش دوزخ دور کند.بنابراین باید  ثمره روزه را در اخلاق  و رفتار و گفتارمان  مشاهده نماییم  زیرا  روزه در تعالی  روح نقش به سزایی  دارد و انسان را به درجات  والا سوق می دهد و از اینرو برخی از نویسندگان روزه را " اراده  غالب و چیره" نامیده اند و در واقع  هم چنین  است زیرا  روزه  انسان  را از هرگونه گفتار و عملکرد  پست و حقیرانه  جدا می کند  و او را تا والاترین  افق های فضیلت و عزت ارتقا  می دهد؛ در صحیح  بخاری وارد  شده  است  که  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  فرموده  است: (إذا كان صوم يوم أحدكم فلا يسخط ولا يرفث، فإن أحدٌ سابَّه أو شاتمه أو قاتله –في بعض الروايات- فليقل: إني امرؤ صائم)یعنی: ( هرگاه  یکی  از  شما  روزه  گرفت  نباید مشاجره و ناسزاگویی  کند و اگر فردی به او دشنام و ناسزا  گفت یا اینکه خواست با او درگیر شود باید بگوید: من روزه هستم) آیا این  به معنی ضعف  و ناتوانی در مقابل بی ادبی تلقی  می شود؟ در پاسخ باید گفت: نخیر؛ بلکه این حرکت نشأت گرفته از  شخصیت والایی  است که روزه دار بوسیله این عبادت باشکوه به آن آراسته  شده و رشد  و تعالی یافته است و با اینکه خداوند متعال به تلافی کردن بدی با بدی همسان  اجازه داده  و فرموده  است: (وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا) یعنی: (و پاسخ هر  بدی، پاسخی همسان آن است)الشوری/۴۰ اما فضیلتی که در روزه وجود دارد روزه دار را از انتقام گیریربسوی گذشت و چشم پوشی سوق  می دهد و می گوید: ( من روزه هستم) همانطور  که خداوند  می فرماید: (وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ) يعنى: ( و از جاهلان  درگذر)الأعراف/۱۹۹

 

بنابراین روزه داری که در برابر بی ادبی و بدرفتاري می گوید: ( من روزه  هستم) در حقیقت اعلام می کند: چیزی  که سبب  شده است تا او را از تلافی  کردن  و مقابله  به  مثل باز دارد لباس پاکی می باشد که از ظاهر  و باطنی ناب برتن  نموده است؛ ظاهری با عنوان امساک (خودداری  از باطل  کننده  های  روزه ) و باطنی  با نام  نیت؛ بنابراین  وقتی ارزش های مذکور در گفتار و کردار و اخلاق و  رفتار روزه دار تجلی پیدا کند  آن موقع می توان آن را  روزه حقیقی  نامید زیرا روزه  ای که  فاقد  ارزش  های  مذکور  باشد نتیجه ای  جز گرسنگی  و تشنگی برای  صاحبش درپی نخواهد  داشت  همانطور  که در برخی از آثار وارد شده است که  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم فرموده است: (رب صائم  ليس  له من صومه  إلا الجوع  و العطش) يعني: (بهره و نصیب بسیاری  از روزه  داران از روزه شان  فقط  گرسنگی و  تشنگی است)  و رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی که گذشت  علل و اسباب محرومیت مذکور در روایت فوق را بیان کرده و می فرماید : (من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند  خداوند هیچ نیازی  به خودداری او از خوردن  و آشامیدن  ندارد)

 

از خداوند می خواهیم تا توفیق  ادای روزه مقبول را به ما عنایت کند روزه ای که  اعمال  مان با ادای آن صالح تر، اخلاق مان نیکوتر و دل  های مان پاک تر از گذشته شود و از ما راضی گردد؛ خداوند عهده دار دعاها  است و بر اجابت آنها توانا می باشد و درود  و سلام  خداوند بر محمد  و خاندان و اصحابش باد.

 

شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح