الحمدلله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
هدف اساسی از روزه گرفتن تحقق تقوی و خداترسی می باشد زیرا خداوند می فرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان روزه بر شما واجب شده است همانطور که بر امت های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳
و چه بسا شخصی بگوید: معنای تقوی چیست؟ در پاسخ می گوییم: تقوی، پرداختن به اطاعت خداوند و دوری گزیدن از گناهان جهت کسب پاداش از خداوند و ترس از مجازات او می باشد؛ بنابراین انسان متقی و پرهیزکار فردی است که خالصانه دستورات خداوند را انجام می دهد و از گناهان دوری می نماید و در حالتی که در بین بیم و امید است به سر می برد و گذشته از آن پایبند بودن انسان پرهیزکار به حلال و حرام از روی عادت نیست و حرام را به سبب شرم و حیایی که از مردم دارد ترک نمی کند بلکه آنها را خالصانه برای خداوند و در راستای امید کسب پاداش و ترس از مجازات الهی انجام می دهد لذا بر هر انسان مؤمن شایسته است تا حکمت و هدف روزه را در نفس و اخلاق و رفتارش پیاده کند تا به بزرگ ترین پاداش نائل آید.
روزه داران- آنهایی که از خوردن و نوشیدن خودداری می کنند- بسیار هستند اما در بین پاداش یک روزه دار با روزه دار دیگر تفاوتی همچون تفاوت بین آسمان و زمین وجود دارد و این تفاوت مرتبط به صدق ایمان و اخلاصی است که در قلب روزه دار وجود دارد و ایمان و اخلاصی که در قلب روزه دار وجود دارد بایستی به اعضای بدن او منتقل شود و یک ترجمه عملی از آن را به اجرا در آورد که این کار منجر به اصلاح رفتار، صداقت در کارها و دوری گزیدن او از گناهان می گردد و از اینرو در صحیح بخاری و مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( الصوم جنة) یعنی: ( روزه گرفتن سپر-ی در برابر شهوات دنیا و آتش دوزخ-است) عبارت" جنة" در اصل به معنی پیشگیری است و بیانگر آن می باشد که انسان می تواند خود را توسط روزه از انواع فسادها و گناهان مصون بدارد و علاوه برآن بیانگر آن است که شخص روزه دار باید ویژگی پیشگیرانه بودن روزه را در گفتار و رفتار خود حفظ نماید و روزه اش طوری باشد که گویی در یک قلعه مستحکم قرار دارد و از هر گونه فساد و گناه و بداخلاقی به دور است و به همین علت است که رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: ( الصِّيَامُ جُنَّةٌ فَلا يَرْفُثْ وَلا يَجْهَلْ وَإِنِ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَمَهُ فَلْيَقُلْ: إِنِّي صَائِمٌ مَرَّتَيْنِ) یعنی: ( روزه، سپري (در برابر آتش دورخ) است. روزه دار نبايد ناسزا بگويد و عمل جاهلانه انجام دهد. اگر كسي با او درگير شود و يا به وي ناسزا گويد دو بار درجوابش بگويد: من روزه هستم..)صحیح بخاری حدیث ٤٩٨١ بدین معنی که شکوه و عظمت روزه به من اجازه نمی دهد که با تو مقابله به مثل کنم و این بیانگر آن است که ایمان موجود در قلب روزه دار بایستی در اعضای بدن او ترجمه شود و تبدیل به عمل گردد و در نتیجه از هر رفتار و گفتار و اخلاق زشتی اجتناب بورزد؛
دین اسلام مقابله به مثل عادلانه را مشروع دانسته و می فرماید: (وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ)يعنى: ( و اگر قصد مجازات داشتید پس درست به اندازه ای مجازات کنید که شما را مجازات کرده اند)النحل/١٢٦ و خداوند می فرماید: (وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا) يعني: ( و کیفر هر بدی، بدی همسان آن است) الشوري/٤٠ اما روزه دار را از مقابله به مثل باز داشته و او را تنها به گفتن: ( من روزه هستم) بسنده کرده است تا بدینوسیله زبانش را از هم کلام شدن با افراد نادان و اعمالش را از گرفتار شدن به گناهان باز دارد و این بیانگر حرمت و شکوه عبادت روزه است لذا شایسته است تا روزه هر یک از ما ترجمه عملی ایمان و یقین مان باشد و از اینرو رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: ( من صام رمضان إيماناً و احتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه) یعنی: ( فردی که ماه رمضان را از روی ایمان و امید پاداش اخروی روزه بگیرد گناهان گذشته اش بخشیده می شود) و این همان مطلبی است که اندکی پیش به آن اشاره کرده و گفتیم: پاداش روزه داران به اندازه ایمان قلبی و یقین شان بایکدیگر تفاوت می کند لذا بایستی دو ویژگی ایمان و امید کسب پاداش اخروی را در روزه های مان لحاظ نماییم.
ایمان با اقرار و اجراء محقق می شود بنابراین وقتی انسان اقرار به وجوب روزه کند در واقع به حقانیت آن ایمان آورده است و عبارت" احتساب" به معنای آن است که انسان امید کسب پاداش آن را در آخرت داشته باشد و پاداش روزه بسیار بزرگ و باشکوه است و مشمول آیه(۱۰) سوره زمر می شود که خداوند در آن می فرماید: ( إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ ) یعنی: ( مسلما پاداش کسانی که صبر و شکیبایی کرده اند به صورت کامل و بدون حساب داده می شود)الزمر/ ۱۰ و در بیان پاداش روزه همین اندازه کفایت می کند که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( خداوند در حدیث قدسی می فرماید: (كل عمل إبن آدم له إلا الصوم و أنا أجزي به) یعنی: ( همه عملکردهای آدمیان برای خودشان است مگر روزه که برای من است و- آنقدر باشکوه و بافضیلت است- که من خود پاداش آن را خواهم داد)
از مواردی که روزه دار بایستی به آن توجه کند، سخن برخی از سلف صالح رحمهم الله می باشد که گفته اند: روزی که روزه هستی بایستی متفاوت تر از روزهای دیگرت باشد اما نقطه تمایز این تفاوت نباید در سستی و تنبلی، کوتاهی در تکالیف، تاخیر در واجبات و بداخلاقی با مردم نمایان شود که متاسفانه بسیاری از کسانی که پیرو هوای نفس هستند مرتکب چنین رفتارهایی می شوند و روزه را فرصتی برای استراحت و توجیهی برای کوتاهی از انجام اعمال روزمره خود تلقی می کنند که این اشتباه است بلکه روزه دار بایستی با منتقل نمودن ایمان خود از قلب به اعضای بدنش، اخلاق خوب را در خود نمایان کند و در انجام اعمال روز مره اش بانشاط باشد و حق و حقوق اطرافیانش را بپردازد و در انجام واجبات و تکالیف الهی کوتاهی و تاخیر نورزد زیرا اطاعت از دستورات خداوند به همراه روزه بسیار با فضیلت تر از انجام دادن آنها بدون روزه است به دلیل آنکه سختی و مشقت حاصل از روزه نوعی ضعف در انسان به وجود می آورد و اگر انسان با این وجود خود را در راستای اطاعت از خداوند به کار بگیرد مشمول مزید پاداش می گردد زیرا در صحیح بخاری از ام المؤمنين عائشة رضي الله عنها روایت است که رسول الله صلی الله عليه وسلم خطاب به ایشان فرمود: (أجرك علي قدر نفقتك و نصبك) یعنی: (پاداش شما به اندازه انفاق تان از مال و مشقتی است- که در راستای اطاعت از خداوند متحمل می شوید-)
مطالب مذکور ویژگی هایی بودند که انسان مؤمن نباید از لحاظ کردن آنها در روزه اش غافل شود و به طور خلاصه: روزی که انسان روزه می گیرد بایستی متفاوت تر از روزهای دیگرش باشد البته این تفاوت نباید در راستای تنزل و پسرفت باشد بلکه تفاوتی در راستای زیاد شدن تقوی، اصلاح شدن رفتار و قوی تر شدن ایمان باشد.
و صلي الله و سلم و بارك علي نبينا محمد و علي آله و صحبه.
شيخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
آداب متعلقة بالصيام؛