×
العربية english francais русский Deutsch فارسى اندونيسي اردو
صلح، رحمت و برکت خداوند.

اعضای عزیز! امروزه میزان دریافت فتوا ها به پایان رسیده است.

فردا، ساعت 6 صبح، به خواست خدا، فتواهای تازه دریافت خواهند شد.

شما می توانید بخش فتوا را برای آنچه که می خواهید پاسخ دهید یا تماس مستقیم را جستجو کنید

در مورد دکتر خالد المسلم شیخ این شماره 00966505147004

از 10 صبح تا 1 بعد از ظهر

خدا برکت دهد

فتوا ها / بخش طهارت و مسائل مربوط پاکیزگی / حكم حج گزاری که پیش ازروزدوازدهم ذی الحجة ناخواسته وبه إجبار نمیتواندشب رادر منی سپری کند؛

به اشتراک گذاشتن این پاراگراف WhatsApp Messenger LinkedIn Facebook Twitter Pinterest AddThis

عرض:3760
- Aa +

آیا انصراف از حج در روز یازدهم ذی الحجه بنابر ضرورت جایز است؟

حكم انصراف المضطر من مني قبل يوم الثاني عشر؛

پاسخ

الحمد لله  رب  العالمين  و أصلي  و اسلم  علي  نبينا  محمد  و علي  آله  و أصحابه  اجمعین؛ اما بعد:
حج گزار بایستی در اجرای مناسک حج خویش از خداوند بترسد و آن را تکمیل نماید زیرا خداوند می فرماید: (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) یعنی: (حج و عمره را برای خداوند کامل به جای آورید)البقرة/١٩٦؛ از مصادیق تکمیل حج، ادای کامل واجبات و سنت های آن می باشد و ذکر و یاد خداوند در روزهای ویژه ای از ایام حج نیز یکی دیگر از مصادیق  آن می باشد زیرا خداوند می فرماید: (وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ)یعنی: ( و خداوند را در روزهای خاص و شمرده شده یاد کنید)البقره/۲۰۳ همه مفسران بر این نظر هستند که مقصود از روزهای خاص و شمرده شده مذکور در آیه، روزهای  یازدهم و دوازهم و سیزدهم  ذی الحجه( ايام التشريق) هستند از اینرو خداوند می فرماید: (فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ) یعنی: ( پس هر فردی که شتاب کند؛ و اعمال حج خود را در دو روز ادا کند گناهی بر وی نیست)البقرة/٢٠٣ أهل علم اتفاق نظر دارند که منظور از شتاب مذکور در آیه،  انصراف از حج در روز دوازدهم ذی الحجه است زیرا سپری کردن شب در منی و پرتاب سنگ ریزه به سوی جمرات در روزهای یازدهم و دوازدهم  ذی الحجه  واجب می باشد و همه موارد مذکور از مصادیق  ذکر و یاد خداوند تلقی می شوند که در آیه کریمه بدان  امر شده است بنابراین انصراف از منی برای حج گزار جایز نمی باشد زیرا این امر یکی  از اصول حج می باشد که نصوص و دلایل شرعی بر آن تصریح دارند.
حال اگر فردی در روز یازدهم ذی الحجه ناخواسته مجبور به انصراف از ادامه مناسک حج شود تکلیفش  چیست؟ به طور کلی اهل علم در این خصوص  دو دیدگاه ارائه داده اند:
دیدگاه اول: فردی که در روز یازدهم  ذی الحجه  ناخواسته مجبور به انصراف  از ادای حج می گردد خواه به سبب ترک یک واجب باشد یا- به سبب بیماری یا وجود دشمن و..- بازداشته شود بایستی قربانی کند و دلیل شان روایتی  است که امام مالک  رحمه  الله  از عبدالله  بن عباس رضي الله عنهما  روایت کرده است گفت: ( من نسی من نسکه شيئا أو تركه  فليهرق  دما) يعني: (حج گزاری که چیزی  از مناسک حج خود را فراموش  یا ترک نماید بایستی قربانی کند)المؤطأ/٩٤٠ 
و این دیدگاه مذهب حنبلی در خصوص حج گزاری است که بنا بر هر دلیلی از ادای یک یا چند واجب در مناسک حج بازداشته شده است و همچنین این رای از شیخ عبدالعزيز  بن باز رحمه الله نقل شده و از برخی فتاوای شیخ مان  محمد  العثيمين  رحمه  الله  نیز  این مطلب درک می شود.
دیدگاه دوم: قربانی کردن برای حج گزاری  که در روز یازدهم  ذی الحجه مجبور به انصراف  از ادامه  مناسک می شود مطلقا  واجب نیست و دلیل شان فرمایش  خداوند متعال است که می فرماید: (فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ)يعنى: ( پس تا حد توان تان از الله بترسید)التغابن/١٦ و همچنین حدیثی  است که از ابوهریره  رضی  الله  عنه روایت شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( و إذا أمرتكم  بأمر فأتو منه مااستطعتم) يعني: ( هرگاه به شما دستوری  دادم تا حدتوان آن را اجرا کنید)صحیح بخاری حدیث (٧٢٨٨) و صحيح مسلم حديث (١٣٣٧)
 لذا -طبق این دیدگاه- حج گزاری که پیش از روز دوازدهم ذی الحجه ناخواسته و مجبور به انصراف از ادامه مناسک حج می گردد به سبب عذری که دارد قربانی بروی واجب نمی شود و این دیدگاه مذهب حنفی و مالکی  و شافعی است و شیخ عبدالعزيز بن باز و محمد العثیمین رحمهما  الله در خصوص حج گزاری که به سبب عذر نتواند قبل از موعدمقرر در مزدلفه  حاضر شود می گویند: سپری نمودن شب در مزدلفه به سبب عذر از وی ساقط می شود و قربانی بر او واجب نمی گردد و إبن نجیم در کتاب" البحر الرائق" (٢/٣٧٦) به این مطلب تصریح کرده و در مساله ترک پرتاب سنگ ریزه به جمرات از روی عذر می گوید: ( اگر بانوی حج گزار به سبب ازدحام،  رمی جمرات (پرتاب سنگ ریزه به جمرات) را ترک کند طبق مذهب حنفی کفاره(قرباني) بر وی واجب نمی شود و اگر بانوی حج گزاری به سبب عذر تا پیش از موعد مقرر در مزدلفه  حاضر نشود بازهم مشمول کفاره(قرباني) نمی شود) در اینجا بین قول مذکور و أثر وارد شده از عبدالله  بن عباس رضي الله عنهما  که گفته است: (حج گزاری که چیزی  از مناسک حج خود را فراموش  یا ترک کند بایستی قربانی نماید)المؤطأ/٩٤٠  مغایرت وجود دارد زیرا باوجود اینکه فراموشی  عذر می باشد اما طبق اثر مذکور کفاره ای بر آن مترتب گشته است که در پاسخ  به آن گفته شده است: " أيوب سختياني که یکی از روایان اثر إبن عباس  می باشد گفته است: (در این مورد شک و تردید دارم که آیا گفته است: ترک کند یا فراموش نماید)المؤطأ/٩٤٠ و امام  مالك  رحمه  الله  در شرح گفته ایوب  سختیانی گفته است: ( كلمه" أو" به معنی (یا) از روی شک راوی  است و جهت تقسیم به کار برده نشده است) و از جهتی عبارت" نسیان" در زبان  عربی به معنی ترک کردن هم آمده است طوریکه خداوند  متعال می فرماید: (الْيَوْمَ نَنْسَاكُمْ كَمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا) يعني: (امروز شما را ترک می کنیم- و اعتنایی به شما نمی کنیم-  همانطور  که- یادآوری- ملاقات امروزتان را ترک گفته بودید)الجاثية/٣٤ و دلیل دیگری  که تایید کننده این مطلب است، این می باشد که در سنت رسول  الله  صلی الله  عليه  وسلم رخصت ترک واجب در مناسک حج بدون الزام به قربانی وارد شده است طوریکه رسول  الله  صلى  الله  عليه به آنهایی که مسئول آب دادن به حاجی ها و رسیدگی به امور کاروان ها بودند اجازه داد تا به جای وقوف در منی شب را در مکه سپری کنند و کفاره ای برای عدم وقوف آنها در منی ملزم نفرمود  زیرا در صحیح بخاری و مسلم وارد شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم به عباس رضی الله  عنه اجازه داد تا جهت آب دادن به حاجیان،  شب را به جای منی در مکه سپری کند و این مطلب در سنن ابوداود حدیث (۱۹۷۵) و سنن ترمذی (٩٥٥) و سنن نسائي(٣٠٦٩) از عاصم بن عدي  رضي  الله  عنه  روايت شده است و امام  ترمذي سند آن را " حسن صحیح" دانسته  است لذا اثر إبن عباس رضی  الله عنهما  حمل بر حج گزاری می شود که یکی از واجبات حج را بدون  عذر ترک کرده باشد.
و برخی از علماء گفته اند: حج گزاری که در روز یازدهم ذی الحجه  ناخواسته  مجبور به انصراف از ادامه  مناسک حج می شود بایستی  فردی را جهت انجام رمی جمرات روز دوازدهم  وکیل کند تا به جای وی این واجب را به جا بیاورد و اگر وکالت  دادن هم میسر نشود در این صورت به دلیل وجود عذر رمی جمرات از وی ساقط می شود و مشمول کفاره(قربانی) نمی گردد.
و دلیل وکالت دادن حج گزار معذور جهت رمی جمرات روایتی  است که در مسند امام احمد و کتاب های سنن از  جابر رضی الله  عنه  وارد شده است که گفت: (حججنا مع رسول الله صلى الله عليه وسلم ، ومعنا النساء والصبيان ، فلبينا عن الصبيان ، ورمينا عنهم)یعنی: ( با رسول الله  صلى  الله  عليه  وسلم  حج کردیم و و زنان و کودکانی  همراه ما بوند که ما به جای کودکان تلبیه (لبيك اللهم  لبيك..) می گفتیم و به جای آنان ( زنان و کودکان) رمی جمرات می کردیم)این حدیث در مسند احمد (٣/٣١٤) وسنن ترمذي(٩٢٧) و سنن ابن ماجة حدیث (٣٠٣٨) روايت شده است و امام ترمذي در خصوص آن گفته است: حدیث مذکور، غریب است و تنها از این طریق روایت شده است و اهل علم إتفاق نظر دارند که گفتن تلبیه( لبيك اللهم  لبيك...) به جاي بانوان حج گزار جایز نمی باشد بلکه بایستی  خود آنان تلبیه بگوید امابلند کردن صدای شان مکروه  است.
و امام إبن عبدالبر رحمه  الله  می گوید: ( لايختلفون أنه من لايستطيع الرمي  لعذر رمي عنه و إن كبر) يعني: ( أهل علم در مورد اینکه می توان به جای حج گزارمعذور رمی جمرات  انجام  داد اختلاف نظر ندارندحتی اگر خود او تکبیر خود بگوید)الاستذكار(٤/٣٥٢)و از جمله مواردی که مؤيد مشروعیت نیابت در امور مذکور است این می باشد که نیابت  در اصل حج جایز  است لذا در سایر اجزای آن نیز جایز می باشد.
و برخی از اهل علم گفته  اند: حج گزاری که در روز یازدهم ذی الحجه  ناخواسته  مجبور به انصراف از ادامه  مناسک حج می شود بایستی رمی جمرات روزهای  یازدهم و دوازدهم را جلو بیندازد و اصل این دیدگاه  بر اساس  آن است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  به آنهایی که مسئول رسیدگی  به کاروان های حجاج بودند  اجازه داد تا در روز عیدقربان (دهم  ذی الحجه) رمی جمرات  را انجام  دهند و سپس  در روز یازدهم، رمی جمرات دو روز را باهم جمع کنند  و سپس  در روز سوم ایام  التشریق ( سیزدهم  ذی الحجه) آن را به جای بیاورند که این دیدگاه قابل تامل است اما اشکالی  که بر آن وارد  است این می باشد که جمع رمی جمرات دو روز بایکدیگر در روز  یازدهم  ذی الحجه  مخصوص  حج گزاری  است که قصد رمی جمرات را در روز سیزدهم  ذی الحجه  دارد.
بنابراین صحیح ترین دیدگاه در خصوص حج گزاری که در روز یازدهم ذی الحجه  ناخواسته  مجبور به انصراف از ادامه  مناسک حج می شود این است که به دلیل وجود عذر حضور شب دوازده در منی از او ساقط می شود و اگر بتواند  فردی را به نیابت  از خود جهت رمی جمرات بگمارد  بایستی  این کار را انجام دهد در غیر این صورت از وی ساقط  می شود اما باید  طواف  وداع  را انجام  بدهد  زیرا  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( لاينفرن  أحد حتي  يكون  آخر عهده  بالبيت) يعني: (هیچ احدی نباید از حج برگردد مگر آنکه آخرین عملش  در ایام حج طواف  کعبه  باشد) و با توجه به اینکه عبارت"أحد" به صورت نکره در سیاق نفی آمده  است لذا شامل  همه افرادی  می گردد که قصد بازگشت از حج را دارند و اعمالی  را که به سبب عذر انجام نداده و یا نیابت داده است وی را از انجام طواف  وداع  منع  نمی کند و این همانند حج گزاری است که فردی را جهت قربانی در روز سیزدهم ذی الحجه وکیل می کند و خود قصد بازگشت در روز دوازدهم  را داشته دارد که بایستی  قبل  از بازگشتن از حج طواف  وداع  را انجام  بدهد. والله  اعلم؛ و درود و سلام خداوند  بر پیامبرمان محمد و خاندان  و همه اصحاب ایشان باد؛
نویسنده:
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
عضو هیئت فتوا و استاد دانشگاه قصیم عربستان سعودی
١٤٣٦/١٢/٣ هجري  قمري 

پربیننده ترین

3. لذت جویی از باسن همسر؛ ( بازدیدها 60591 )

ممکنه دوست داشته باشی

مباحث بازدید شده

1.

×

آیا واقعا می خواهید مواردی را که بازدید کرده اید حذف کنید؟

بله، حذف