ای مردم تنها پرودگار خویش را بپرستید و فقط او را به فریاد بخوانید، پرودگاری که شما و پیشینیان تان را آفریده است- تا با پرستیدن او- پرهیزکار گردید و بدانید که عبادت صحیح و تقوای سودمند، تنها در پرتو علم شرعی حاصل می شود از اینرو علم شرعی سرآمد دانش ها، آبادگر قلب ها و مایه خجستگی اوقات است و خداوند متعال توسط آن افرادی را رفعت می بخشد و اشخاصی را برمی اندازد همانطور که می فرماید: (يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ)يعنى: ( خداوند منزلت و درجات کسانی از شما را که ایمان آورده اند و مشمول علم گشته اند را بالا می برد) المجادلة/١١ بنابراين دانش قرآن و سنت مایه زندگی قلب ها، روشنی بخش بینش ها و شفای دل ها است و معیار سنجش انسان ها و گفتارها و عملکرد ها می باشد که بنده از طریق آن می تواند پرستش خداوند یگانه را محقق سازد و شبهه ها را پاسخ دهد و از شهوت ها رهایی یابد؛
آری علم دینی صحیح آن چنان باارزش و پر اهمیت است که پرداختن به آن ذکر و تسبیح، تحصیل آن جهاد و عبادت و آموزش آن صدقه می باشد و انسان بیشتر از هر چیز دیگری به آن نیاز دارد و حتی به اندازه یک چشم بر هم زدن هم بی نیاز از آن نیست؛ امام احمد رحمه الله می فرماید: ( نیاز مردم به علم، بسیار بیشتر از خوردن و نوشیدن است زیرا انسان-در طول روز- یک یا دو مرتبه به خوردن و نوشیدن نیاز پیدا می کند اما به اندازه تعداد نفس هایش نیازمند علم است)مدارج السالكين(٢/٤٧٠)
اى مؤمنان شما توسط علوم شرعی می توانید پرودگار خویش را بشناسید و از نام ها و صفات و افعالش مطلع گردید و از طریق این علم می توانید دستورات و ممنوعات و حدود شرع خداوند متعال را بشناسید؛ خداوند می فرماید: ( إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ ) يعنى: ( تنها بندگان داناى خداوند هستند که از او می ترسند) الفاطر/۲۸ إبن كثير رحمه الله در تفسیر این آیه می فرماید: ( یعنی: فقط علمایی که خداوند را می شناسند حقیقتا از - عظمت-او هراس دارند زیرا هر اندازه که شناخت و علم انسان نسبت به خداوند کامل تر گردد به همان اندازه بیم و هراسش از عظمت او بزرگ تر و بیشتر می شود)تفسير إبن كثير (٦/٥٤٤)
ای بندگان خدا؛ شما بوسیله علم شرعی می توانید از تاریکی های شرک و کفر و بدعت و گناهان بیرون آیید و کمال کامیابی ها و لذت بخش ترین نعمت ها را فراچنگ آورید زیرا خداوند می فرماید: (أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا ...َ)يعني: ( آیا فردی که -به سبب کفر وگمراهی- مرده ای بود و ما او را با -قرآن- زنده گرداندیم و نوری- از أنوار ایمان در پرتو قرآن- برای او قرار دادیم تا در روشنایی آن میان مردم حرکت کند همانند فردی است که در تاریکی های -شرک و کفر وگناه- فرو رفته و نمی تواند از آنها بیرون بیاید؟)الانعام/۱۲۲ و همچنین خداوند می فرماید: (أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَىٰ ۚ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ)يعنى: ( آیا کسیکه از حقانیت آن چیزی که از سوی پرودگارت بر شما نازل شده است اطلاع دارد همانند فرد( بی اطلاع ) نابینا است؟تنها عاقلان پند می گیرند)الرعد/۱۹
بنابراین خوشا به سعادت کسیکه به تحصیل علوم شرعی می پردازد و به آموخته های خویش عمل می کند و آنها را تبلیغ و تدریس می نماید؛ خداوند می فرماید: (يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ)يعنى: ( خداوند به هر کسیکه بخواهد دانش( معرفت خودش و احکام شریعت اسلام) را ارزانی می دارد و کسیکه مشمول دانش قرار می گیرد قطعا خیر فراوانی به وی داده شده است و تنها عاقلان پند می گیرند)البفرة/٢٦٩ و در صحیح بخاری و مسلم از معاویه بن ابوسفیان رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( من يرد الله به خيرا يفقهه في الدين) یعنی: ( هرگاه خداوند اراده خیری نسبت به بنده اش داشته باشد او را در دین آگاه میگ گرداند ) صحیح بخاری حدیث (۷۱) و صحیح مسلم حدیث (۱۰۳۷) و از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( الدنيا ملعونة ملعون ما فيها إلا ذكرالله و ما والاه و عالما او متعلما) يعني: ( دنیا و محتویات آن نفرین شده هستند مگر ذکر و یاد خداوند و اموری که منجر به تحقق ذکر و یاد خداوند می شوندو - همچنین- عالم یا فردی که به دنبال کسب علم است)این حدیث را امام ترمذی در سنن خویش(۲۲۲۲) روایت کرده و سند آن را" حسن" دانسته است.
ای بندگان خدا؛ از احادیث دیگری که در مورد آثار پرخیر و برکت پرداختن به قرآن و سنت، وارد شده است، روایتی از ابوالدرداء رضی الله عنه می باشد که گفت: از رسول الله صلى الله عليه وسلم شنیدم فرمود: (مَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَبْتَغِى فِيهِ عِلْمًا سَلَكَ اللَّهُ بِهِ طَرِيقًا إِلَى الْجَنَّةِ وَإِنَّ الْمَلاَئِكَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا رِضًا لِطَالِبِ الْعِلْمِ وَإِنَّ الْعَالِمَ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مَنْ فِى السَّمَوَاتِ وَمَنْ فِى الأَرْضِ حَتَّى الْحِيتَانُ فِى الْمَاءِ وَفَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الأَنْبِيَاءِ إِنَّ الأَنْبِيَاءَ لَمْ يُوَرِّثُوا دِينَارًا وَلاَ دِرْهَمًا إِنَّمَا وَرَّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أَخَذَ بِهِ أَخَذَ بِحَظٍّ وَافِرٍ)یعنی: ( کسیکه مسیری را جهت آموختن علم ( شرعی صحیح ) بپیماید خداوند توفیق پیمودن راه بهشت را به او ارزانی می کند و- علاوه بر آن- ملائکه جهت رضایتی که از جوینده دانش -شرعی- دارند بال های شان را برای او می گسترانند و همه ساکنان آسمان و زمین و حتی ماهی ها در آب برای جوینده دانش شرعی طلب آمرزش می کنند و برتری عالم بر عابد( پارسای بی دانش) همانند برتری ماه شب چهاردهم بر سایر ستارگان است و اینکه اهل علم وارثان پیامبران هستند- اما با این تقاوت که- پیامبران درهم و دینار به ارث نگذاشته اند بلکه میراث انها علم است و آنکه آن را کسب نماید بهره بسیار افزونی کسب کرده است)این حدیث را امام ترمذی در سنن خویش(٢٦٨٢) و ابن ماجه در سنن خویش(۲۲۳) روایت کرده کرده اند؛ امام ترمذی گفته است: این حدیث فقط از طریق عاصم بن رجاء بن حیوة برای ما روایت شده است که در نزد من متصل نمی باشد و محمود بن خداش نیز با همین سند آن را برای ما روایت کرده است.
ای مؤمنان؛
امت ما در شرایط کنونی، بیش از هر موقع دیگری نیازمند یادگیری علوم شرعی صحیح بر مبنای قرآن و سنت می باشد و علاوه بر آن نیازمند علمای ربانی، که روشنگر ارکان شریعت و واسطه بین امت و پیامبرش- صلی الله علیه و سلم- هستندمی باشد؛ علمایی که در حفظ مبانی دین شان می کوشند و به شریعت خداوند چنگ می زنند و نصوص آن را بر اساس فهم سلف امت تفسیر می کنند و در شرح نصوص توجهی به تمایلات نفسانی و سلایق شخصی خود و دیگران نمی نمایند بلکه تنها پیام های خداوند را به مردم می رسانند و در این مسیر از هیچ احدی جز خداوند نمی ترسند.
ای مؤمنان؛
هر کس به تناسب حال خویش موظف به آموختن دانش شرعی است زیرا انسان مسلمان در ترک قسمتی از علوم شرعی که مایه استواری وقوام دینش است معذور نمی باشد و این قاعده در مورد عقاید و احکام یکسان است و اصولی که بایستی بنده نسبت به یادگیری آنها اهتمام بورزد در حدیث مفصل موسوم به " حدیث جبریل" وارد شده است که طی آن جبریل علیه الصلاة و السلام در قللب یک شخص مسافر پرسش هایی در خصوص اسلام و ایمان و احسان و نشانه های قیامت از رسول الله صلي الله عليه وسلم می پرسد و ایشان در پایان حدیث می فرماید: ( هذا جبريل أتاكم يعلمكم دينكم) یعنی: ( او جبریل بود که نزد شما آمد تا دین تان را به شما بیاموزد)صحیح مسلم کتاب الایمان حدیث (۹) از ابوهریره رضی الله عنه.
ای امت سنت و قرآن؛ چرا عزم خود را در راه تلاش برای تحصیل دانش سودمند و دعوت بسوی آن جزم نکنیم؟ آیا وقت آن فرا نرسیده است که خواب و سستی را کنار نهیم و لذت ها و سرگرمی های بی فایده را رها کنیم و به تحصیل و نشر علم دانش سودمند بپردازیم؟ زیرا با دانش و نشر آن است که بادبان های دین برافراشته می گردند و بادبان های شبهه ها و شهوات پایین کشیده می شوند از اینرو تا جاییکه می توانید نسبت به کسب چیزی که مایه عزت و سرافرازی شما در دنیا و آخرت است و میراث پیامبرتان صلی الله علیه و سلم می باشد اهتمام بورزید و آن را از علمای ربانی بیاموزید و با جان و مال خویش، شب و روز در تحصیل آن بکوشید زیرا آموختن علم یکی از مصادیق جهاد در راه خداوند می باشد و به کسانی که در این مسیر حرکت می کنند توصیه می نمایم تا نیت های شان را اصلاح کنند و خالصانه برای خداوند گام بردارند زیرا خداوند متعال تنها عملکردی را می پذیرد که خالصانه برای او انجام گرفته شده باشد.
تعلم فإنَّ العلمَ زَيْنٌ لأهلِه *** وفضلٌ وعنوانٌ لكلِّ المحامدِ
علم و دانش (سودمند) بیاموز چرا که علم و دانش علاوه بر یک فضیلت، زینت اهل علم به شمار می آید و سرآمد همه ویژگی های ستوده است
تفقَّهْ فإنَّ الفقهَ أفضلُ قائدٍ *** إلى البِرِّ والتقوى وأعدلُ قاصدِ
علم فقه ( آگاهی از حلال و حرام ) را بیاموز زیرا دانش فقه بهترین رهبر و راهنما در رسیدن به نیکویی و تقوی می باشد.
خطبه دوم:
أما بعد:
یادگیری و نشر علوم شرعی صحیح، یکی از مهمترین نیازمندی های ضروری روز امت تلقی می شود زیرا امت ما تنها در سایه تحصیل و تبلیغ قرآن و سنت می تواند از تونل های تنگ و تاریک ناکامی ها به میادین وسیع سعادت و عزت و پیروزی راه یابد؛ خداوند می فرماید: (وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا)یعنی: ( خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند وعده قطعی می دهد که آنها را در زمین به جای - نسل های گذشته- مستقر کند همانگونه که- نسل های صالح- گذشته را به جای- ستمگران- مستقر نموده است - و همچنین وعده می دهد-که دین آنها ( اسلام )، که برای شان پسندیده است را قطعا- در زمین- پابرجا خواهد ساخت و بیم و هراس شان را تبدیل به آرامش خواهد نمود- تا جاییکه بدون هیچ گونه هراسی- مرا می پرستند ( وهمه احکام مرا اجرا می کنند) و هیچ چیز و هیچ احدی را با من شریک نمی سازند..)النور/٥٥ و ایمان راستین و کارشایسته و عبادت صحیح و اعتقاد عاری از شرک تنها با یادگیری دانش سودمند صحیح و تبلیغ پایدار و تدریس دلسوزانه محقق می گردد.
دانش شرعی صحیح بهترین راه برای دست یابی به منهج اعتدال و میانه روی و نخستین ضامن حفاظت بنده از لغزش در پرتگاه های افراط و تفریط می باشد زیرا شیطان در برابر هر یک از دستورات خداوند با دو ترفند در کمین- بندگان- نشسته است: نخست اینکه آنها را از اجرای آن بازدارد و به ورطه تفریط بکشاند و یا اینکه آنها را مبتلا به غلو کند و به پرتگاه افراط واژگون شان سازد اما حقیقت این است که دین خداوند از ميان افراد مبالغه گر و بی توجه گذر می کند و آنها در دو سوی راه باقی می مانند که هر دو مورد بسیار خطرناک می باشند زیرا همانگونه که فرد بی توجه و غافل ، دین را تباه می کند به همان شکل فرد مبالغه گر نیز آن را تباه می نماید( مدارج السالکین٢/٤٩٦)
ای بندگان خدا؛ به تحصیل قرآن و سنت اهتمام بورزید و جهت درک نصوص آن، به فهم و تفسیر سلف صالح که در بهترین و طلایی ترین دوره اسلام می زیستند مراجعه نمایید و از جهل و نادانی و سستی در تحصیل واجبات اجتناب بورزید چرا که جهل و نادانی ریشه همه انحرافات و گمراهی ها می باشد؛ امام ابن القيم رحمه الله می فرماید:
والجهل داء قاتل وشـفاؤه *** أمران في التركيب متفقان
"جهل یک بیماری کشنده است که شفای آن در دو چیز مکمل هم می باشد"
نص من القرآن أو من سنة*** وطبيب ذاك العالم الربانِ
" دلیلی از قرآن یا - حدیثی از- سنت و پزشک معالج آن یک عالم ربانی ( عالم و عامل به نصوص) می باشد)متن القصيدة النونية صفحه (٢٦٥)
ای مردم؛ به کتاب پرودگار و سنت پیامبرتان روی بیاورید و در فهم نصوص این دو وحی به علمای ربانی مراجعه نمایید و پیش از رفتن علم نسبت به تحصیل آن اقدام بورزید زیرا رفتن علم با فقدان اهل علم محقق می گردد؛ ابوالدرداء رضی الله عنه می فرماید: ( مالي أرى علماءَكم يذهبون وجهالَكم لا يتعلمون، فتعلَّموا قبلَ أن يُرفعَ العلمُ، فإن رفعَ العلمِ ذهابُ العلماءِ)یعنی: (مرا چه شده است که می بینم علمای تان- یکی پس از دیگری- دار فانی را وداع می گویند و جاهلان تان اقدام به آموختن نمی کنند؟ لذا پیش از آنکه علم و دانش از میان شما برداشته شود آن را بیاموزید زیرا از بین رفتن علم- شرعی- با در گذشت أهل علم محقق خواهد شد)مصنف إبن أبي شيبة(٣/٣١٣)
ای بندگان خدا از همه کسانی که سعی دارند تا با گفتار و کردارشان، تحصیل علوم شرعی را در نظرهای تان کم ارزش جلوه دهند دوری بجویید زیرا آنها با کم بها جلوه دادن علم شرعی و علماء در حقیقت خود دین و دعوتی که حاملانش علماء هستند را کم ارزش می شمارند که چنین اقدام پلیدی تنها از سوی انسان نادان یا هواپرست سر می زند به دلیل آنکه محتوای علم شرعی متشکل از فرمایشات خداوند متعال ، بیانات رسول الله صلى الله عليه وسلم و گفتار صحابه رضی الله عنهم می باشد و کسیکه بخواهد از ارج و بهای آنها بکاهد در واقع از ارج و بهای قرآن و سنت و منهج سلف صالح امت کاسته است.
بنابراین خویشتن و خانواده و فرزندان تان را نسبت به کسب دانش شرعی و حضور در حلقات علم و مطالعه کتاب های دینی و شنیدن نوارهای درسی ترغیب نمایید زیرا ابوالدرداء رضی الله عنه مى فرمايد: (اغد عالماً أو متعلماً أو مستمعاً أو محباً ولا تكن الخامس فتهلِك)یعنی: ( صبح خویش را در حالی آغاز کن که یا آموزنده ای یا یادگیرنده ای یا شنونده ای و یا راغب آموزش هستی؛ مبادا پنجمین آنها باشی که در این صورت تیره بخت می گردی) المدخل بیهقی (۳۸۱) صفحه (٢٦٩) و الفسوي (٣/٣٨٩) و مراجعه کنید به" جامع بيان العلم و فضله"(١/٧١)
پرودگارا توفیق کسب علم سودمند و کارهای شایسته را به ما ارزانی دار.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
أهمية العلم الشرعي